فرش و قالی از دیرباز تا کنون در همه کشورها طرفدار دارد. وقتی نام فرش و قالی به میان می آید، اکثر افراد به طور ناخواسته فرش ایرانی را در ذهن خود تجسم می کنند. اگر علت را جویا شویم به این نتیجه خواهیم رسید که طراحان و هنرمندان ایرانی از گذشته های دور دستی در این کار داشته اند که باعث شد فرش ایرانی را از تمامی فرش ها جدا و منحصر به فرد کند تا آنجایی که ایران در این زمینه از تمامی کشورها پیشی بگیرد. از این رو می توان با صراحت اعلام کرد که فرش و انواع آن، بخشی از فرهنگ و اصالت کشور ماست و در سرتاسر جهان ایران را سرزمین فرش های پر نقش و نگار و رنگین می دانند.
قدیمی ترین قالی جهان را که در آرامگاه یکی از فرمانروایان سکایی (از مردمان کوچ نشین ایرانی تبار) در محدوده کشور روسیه پیدا شده است به ایرانی ها نسبت می دهند.
اینکه بخواهیم ایران را به طور قطع شروع کننده بافت فرش های پرزدار و قالی بافی بدانیم هنوز به طور دقیق مشخص نیست و نمی توان آن را تایید یا تکذیب کرد، اما چیزی که می توان در مورد فرش به طور مطمئن بیان کرد این است که آسیا مهد اولیه فرش و قالی بافی به حساب می آیند و در این بین قفقاز، ترکستان و ایران محتمل ترین گزینه هایی می باشند که می توان اولین کشور معرفی کرد.
فرش چیست؟
کلمه فرش در اصل واژه عربی است و به عنوان زیرانداز یا کف پوش معنی می شود. قالی یا فرش نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار می‌رود. به دست بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار قالی گفته میشود. از آنجا که قالی همیشه نقش‌های زیبا بر خود داشته‌اند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه میشود. از سال ۱۳۹۳ به بعد شهر کاشان به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی و این اثر ماندگار در میراث ملموس یونسکو با شماره ۰۰۳۸۳ ثبت گردید. هم‌اکنون بیش از ۱۲۰۰ کارخانه تولید فرش ماشینی و ۷۰۰ کارگاه تولید فرش دستبافت در منطقه کاشان و آران و بیدگل مشغول به فعالیت می‌باشد. صادرات قالی در ایران یکی از فعالیت‌های اقتصادی پر سود محسوب میشود.
شاید اغلب افراد تفاوت بین فرش و قالی را ندانند اما همانطور که گفته شد فرش کلمه‌ای کلی است برای انواع زیرانداز در حالی که قالی زیرمجموعه آن محسوب میشود و به فرشهای پرزداری اطلاق میشود که ما آنها را با نام فرش دستبافت و فرش ماشینی می‌شناسیم.
تاریخچه فرش:
از آنجایی که حتی انسان های اولیه نیز با استفاده از پوست های حیوانات و برگ های گیاهان برای خود زیراندازهایی تهیه می کردند، اگر بخواهیم هر نوع زیراندازی را به عنوان فرش خطاب کنیم پس اولین فرش را باید به انسان های اولیه نسبت داد.
اما ما ملاک ها و سنجش های دقیق تری برای این موضوع داریم و نزدیک ترین و دقیق ترین تعاریفی که تا به امروز بیان شده است را برای شما بازگو خواهیم کرد.
واژه قالی یا غالی از واژه قالین گرفته شده است که در ارمنستان واقع شده است و در آن زمان ارمنستان جزیی از ایران بوده است، از آنجایی که فرش برای بسیاری از گستردنی ها مورد استفاده قرار می گیرد استفاده از این دو واژه به عنوان معادل کاری اشتباه می باشد.
اما از طرفی می توان طبق فرهنگ لغت عمید کلمهٔ قالی را برگرفته از کلمهٔ ترکی قالین به معنای فرشِ پُرزدار که با نخ و پشم به رنگهای مختلف بافته میشود، استفاده کرد.
پس بعد از این توضیحات منظور ما از تاریخچه فرش ایرانی در واقع تاریخ فرش پرزدار است که دارای گره باشد و خیلی کاری به بررسی و استفاده از سایر گستردنی ها نداریم.
دوره پیش از اسلام
در سال ۱۹۴۹ میلادی قدیمی ترین قطعه فرش گره دار که بعنوان پوشش اسب مورد استفاده قرار میگرفت در منطقه ای مرزی از مغولستان کشف و پازیریک نامیده شد که تصاویر حاشیه و زمینه مرکزی آن مشابه با طرح ها و نقوش در دوره هخامنشیان و اشیاء کشف شده در لرستان است به همین جهت برخی از پژوهشگران مبدا این فرش را از ایران می دانند. شواهد تاریخی مانند سالنامه چینی سوئی سو اندکی پیش از انقراض ساسانیان در میان کالا ها به قالی ایرانی اشاره دارد که همین موضوع گویای این نکته است که تاریخچه فرش و قالیبافی در زمان ساسانیان رونق فروان داشته است.
بهار خسرو یکی از قالی های معروف این دوره بوده که در کتاب تاریخ طبری نیز به آن اشاره شده و حسن شهرت آن به جهت نقش و نگار منحصر به فردش که نمایانگر باغی آراسته با گلها و پرندگان و جویهای آب روان بوده می باشد.
بنا به مطالبی که در کتاب حدود العالم آماده است قالی بافی منطقه فارس را در قرن سوم قمری تایید می نماید و شاید بتوان گفت مطالعه دقیق قالی های اولیه بهترین راه برای آگاهی از تاریخچه صنایع نساجی و قالی بافی ایران است.
دوره بعد از اسلام
اعراب بر خلاف هنر سفالگری که در آن شهره بودن در هیچ یک از ادوار تاریخی به هنر قالیبافی توجهی نداشتن و به همین سبب پس از تسلط آنها بر ایران قالیبافی دچار رکود گردید. اما این رکود تنها تا زمان خلفای تجمل پرست اموی و عباسی برای تزئین کاخهای با شکوه خود با فرش نفیس ایرانی به طول انجامید و هنر قالی بافی باری دیگر رونق گرفت.
در سال ۴۱۶ هجری شمسی ترکان سلجوقی بخشی از خاک ایران را به تصرف خود درآورده و در آذربایجان و نواحی مرکزی غربی ایران مستقر شدند. از این رو زبان و فرهنگ سلجوقی به این سرزمین وارد و در نتیجه هنر ایرانی متاثر از طرحهای سلجوقی گردید. باری دیگر در زمان تسلط تیمور لنگ بر این سرزمین فرهنگ ایرانی دستخوش تغییرات اساسی می شود و در مورد نقش قالی، طرح های هندسی جای خود را به طرح هایی با خطوط دوار و منحنی می دهند و موتیف هایی مانند پیچک و گلها، حیوانات و پرندگان در طرح و نقش ایرانی جای می گیرند و هنر قالی بافی در اواخر این حکومت به اوج کمال خود می رسد.
در این قسمت ما کویینی ها با کمک ساده کارپت، فرش را از چند جنبه مختلف بررسی کردیم و با شما به اشتراک گذاشتیم.
انواع فرش از لحاظ بافت
فرش دستباف:
فرش دستباف یکی از انواع فرش است که توسط دست و بدون استفاده از هرگونه ابزارآلات و ماشین آلات صنعتی بافته میشود. افراد هنرمند و توانمند پشت دار قالی مینشینند و گره به گره را با دست به تار و پود فرش میبافند.
مزایا و معایب استفاده از فرش دستباف
- برای بافت فرش های دستباف از مواد و الیاف مصنوعی استفاده نمی شود. عموما نخ ها و الیاف طبیعی هستند. در نتیجه احتمال ایجاد حساسیت در افراد کمتر است.
- ارزش مادی فرش دستباف به علت هنر دست و استفاده از الیاف طبیعی بیشتر است. هر چه عمر فرش بیشتر باشد، قیمت آن افزایش میابد.
- از آنجا که مواد مصنوعی و الیاف غیر طبیعی در بافت فرش وجود ندارد، نرم تر از نوع ماشینی است.
- ضخامت فرش های دستی معمولا بیشتر است. در نتیجه کیفیت و مقاومت فرش بیشتر است.
- ارزش و زیبایی فرشهای دستباف به مرور زمان و بر اثر استفاده مداوم ( اصطلاحا پاخور بیشتر) بیشتر می شود.
- فرش های دستباف، قابل ترمیم هستند و در صورتی که تحت یکی از عوامل پارگی، پوسیدگی، بید خوردگی و ساییدگی قرار بگیرد، به راحتی رفو می شوند.
- فرش های دستباف از آنجا که با دست بافته می شوند، نسبت به فرشهای ماشینی دیرتر آماده می گردند.
- قیمت انواع فرش دستباف نسبت به نوع ماشینی آن گرانتر است.
- ممکن است تحت خطای انسانی ایراداتی در بافت و طرح وجود داشته باشد.
فرش ماشینی:
فرش ماشینی نیز جزو انواع فرش است که به واسطه ماشین آلات و به صورت صنعتی بافته می شود.
.
انواع فرش دستباف از لحاظ ابعاد
قالی
به طور کلی به فرش هایی که در اندازه های ۳*۲ متر ، ۵/۳ *۵/۲ متر ، ۴ * ۳ متر و ۴ * ۶ متر باشند، قالی گفته میشود که بسته به اندازه به آنها قالی های کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ نیز می گویند.
قطعاً قالی را می توان نسبت به سایر ابعاد فرش که در ادامه آشنا می شویم، محبوب ترین و پر کاربردترین گزینه معرفی کرد، تا جایی که حتی ما از نام قالی به عنوان جایگزین فرش نیز استفاده می کنیم.
قالیچه
قالیچه به فرش هایی دست بافتی گفتی می شود که ابعاد آن از 4 متر مربع کمتر باشه و به دو دسته اصلی قالیچه سجاده ای و قالیچه پرده ای نیز تقسیم بندی می شود.
برای قالیچه ها متراژ مشخص و متعارفی وجود دارد؛ ابعاد قالیچه های سجده ای ۲۰/۲ * ۴۰/۱ می باشد و ابعاد قالیچه پرده ای نیز ۵/۲ * ۵/۱ می باشد که ریزبافت است.
کناره
احتمالا این نوع فرش دستباف را زیاد مشاهده کرده اید، فرشی که برای راهروها و راه پله ها مورد استفاده می گیرید و عرض آن از 1.07 تا ۵/۰ متر و طول آن نیز از 3 تا 10 متر متغیر می باشد.
ذرع و نیم و ذرع و چارک
به فرش هایی که ابعاد آن ۵/۱*۰۴/۱ و ۶۰/۱*۱۰/۱ متر می باشد ذرع و نیم گفته می شود. همچنین به فرش هایی که ۳۰/۱*۸۰/۰ متر باشد ذرع و چارک اطلاق می شود.
پشتی
پشتی در اصطلاح قدیم به همان متکاهای بزرگ گفته می شد که به دیوار تکیه داده می شود، در زمان های قدیم فرش هایی بافته می شد که برای قرار گرفتن بر روی سطح این پشتی ها استفاده میشد و معمولاً افرادی که وضع مالی خوبی داشتن از این پشتی ها استفاده می کردند.
به طور کلی به قالیچه هایی که مساحت آن ها کمتر از متر مربع باشد. متداول ترین اندازه پشتی ۹۰*۶۰ سانتی متر می باشد. البته در منطقه گرگان و بجنورد به طور جداگانه برای پشت پشتی ها نوعی گلیم مبافند و داخل آن ها را با پر مرغ و ابر پر میکنند، که به این گونه پشتی ، قارچین می گویند.
پادری
آخرین گزینه در بین انواع فرش دستباف از لحاظ اندازه و ابعاد، پادری می باشد که احتمالاً با آنها آشنایی کاملی دارید. به طور کلی به به قالیچه های کوچکی که به اندازه ی پاگرد جلوی در بافته می شود در اصطلاح پادری می گویند.
انواع فرش از لحاظ مواد اولیه
در بین مشخصات انواع فرش دستباف یکی از ویژگی های مهم جنس الیاف و نخ های استفاده شده در آن می باشد. فرش های دستباف به طور کلی دارای سه بعد می باشند، طول یا تار، پود یا عرض، پرز یا ارتفاع، که همین سه وجه باعث می شود که حالت و انواع مختلفی در فرش دستباف ایجاد شود.
وجود مواد اولیه باکیفیت یکی از وجه های اساسی تمایز قالی دست بافت با سایر فرش ها شده است ولی اگر به طور خلاصه دسته بندی برای این فرش ها را در نظر بگیریم باید به این ترتیب عمل کنیم:
فرش های تمام پشمی
این نوع فرش ها همانطور که از نام آن ها مشخص است تار، پود و پرز هر سه از پشم حیوانات می باشد، این قاعده اصلی می باشد که در بین فرش های عشایری مشاهده می کنیم، اما امروزه در این نوع فرش ها در بسیاری از موارد در تار و پود از پنبه استفاده می شود و تنها پرزها پشمی می باشند.
فرش تمام ابریشم
فرش های دستبافی که دارای زیبایی و قیمت بالایی می باشد و در آن الیاف استفاده شده در پرز و چله از جنس ابریشم می باشد.
فرش گل ابریشم
در این گونه فرشها که از پشم بافته می شود تفاوتی که وجود دارد این است که در نقش ها و دور حاشیه ها به جای پرز پشمی از ابریشم استفاده می شود و معمولا نیز چله این گونه فرش ها از ابریشم است.
فرش کف ابریشم
این نوع فرش نیز به نوعی برعکس مدل قبلی می باشد و فرش بافته شده از پشم، تنها در زمینه خود به جای استفاده از پرز پشمی از پرز ابریشم استفاده کرده است.
فرش سوف
در زمینه آنها پود ضخیم و نازک بکار گرفته شده و نقش گل و بوته های آن دارای پرز بلندتر و به در اصطلاح پرزدار می باشد.
فرش کرک ابریشم
این نوع فرش ها که به خاطر قیمت بالا خیلی رایج نمی باشد دارای پرزی از کرک و چله ای ابریشمی می باشد که گاهاً جنس چله از جنس پنبه یا همان کتان می باشد.
انواع فرش از لحاظ موقعیت جغرافیایی
فرش دستباف تبریز
فرش های تبریز، فرش های ظریف و ریز بافت است. قالی های دستباف تبریز با گره ترکی و توسط قلاب بافته می شوند. از این رو تراکم بالایی دارند. فرش های تبریز در صادرات اهمیت بالایی دارند. طرح های آن شناخته شده و تاریخچه آن بسیار قدیمی است. بافندگان تبریز در بافت انواع فرش پشمی و ابریشمی تبحر فوق العاده ای دارند.این قالی در سراسر دنیا معروف است.
فرش دستباف هریس
هریس، منطقه ای در اطراف تبریز است. از این رو الگوی بافت مشابه به آن را دارد. اما در نقش و نگار کمی متفاوت است. فرش های هریس بر خلاف فرش های تبریز، نقوشی با خطوط شکسته دارد. تنوع طرح فرش زیاد نیست. اما رنگبندی، گره ها، کیفیت و ضخامت فرش بر جذابیت آن افزوده است. این فرش های پشمی ضخامت بیشتری نسبت به همتای تبریزی خود دارند.
فرش دستباف همدان
فرش های دستباف همدان، عموما جزو فرش های پشمی هستند. این فرش ها شاید در رقابت با فرش های اصفهان تبریز، در رتبه بعدی قرار بگیرند، اما فرش های خوب و درجه یکی هستند که طرفداران خاص خود را دارند. فرش های همدان در ابعاد خیلی بزرگ بافته نمی شوند. هم با گره ترکی و هم با گره فارسی بافته می شوند. اما سبک و طرح بافت آنها عمدتا روستایی است.
فرش دستباف قم
قم نسبت به سایر مناطق ایران، سابقه کمتری در بافت فرش دارد. اما بهترین و بی نقض ترین فرش های دستباف ابریشمی، محصول همین منطقه است. فرش های دستباف قم، ظریف، بی نقص، ریز دانه و متراکم است. نظم بافت به حدی است که آن را با فرش های ماشینی اشتباه میگیرند. فرش های پشمی در قم خیلی کم بافته می شوند. فرش های این منطقه عموما به صورت دو پوده و با گره فارسی بافته می شوند. قم جزو شهرهای مهم و تاثیر گذار در صنعت و تجارت فرش دستباف ابریشمی است.
فرش دستباف اصفهان
اصفهان مهد توسعه و تحول بافت فرش ایرانی محسوب می شود. در دوران صفویه، برای این کالا و هنر ایرانی ارزش زیادی قائل بودند. همین امر منجر به تغییر و تحول شگرفی در فرش بافی ایران و به خصوص استان اصفهان ایجاد شود. فرش های اصفهان، فرش هایی با رنگبندی منحصر به فرد و شیک، هم با الیاف پشمی و هم با الیاف ابریشمی بافته می شوند. سبک خطوط اسلیمی و نقوش خطایی در فرش های اصفهان به عنوان یک ویژگی انحصاری مطرح می شود. قالی های اصفهان، رنگبندی جذاب و زیبایی دارند و نامی آشنا در تجارت فرش های ایرانی هستند.
فرش دستباف کاشان
فرش های دستباف کاشان با الگویی مشابه فرش های اصفهان بافته می شود. اما در کنار فرش های ابریشمی و پشمی، فرش کرکی کاشان نیز از اعتبار و کیفیت بالایی برخوردار است. فرش های کاشانی نیز همانند همتای اصفهانی خود رنگبندی جذابی دارد و با تراکم بالایی بافته می شود.
فرش دستباف مشهد
مشهد، قطب بافت فرش دستباف در شرق ایران است. طرح فرش های دستباف مشهد تلفیقی از طرح های فرش های ترکمن، فرش های افغانستان، طرح هراتی، فرش گلستان و طرح سیستانی است. این فرش ها در ابعاد مختلف کوچک تا خیلی بزرگ بافته می شوند. قالی های پشمی مشهد در تعداد بیشتری نسبت به نوع ابریشمی آن بافته می شود.
فرش دستباف بیجار
فرش دستباف بیجار، یکی از ارزشمندترین فرش های دستباف است که در منطقه کردستان بافته می شود. این فرش های پشمی، با طرح روستایی و خطوط ساده و زاویه دار بافته می شوند. این فرشها فشرده ترین فرش های دستباف محسوب می شوند. دانه ها در هم فشرده شدهاند. به حدی که که به عنوان فرش آهنی معروفند.
فرش دستباف نائین
یکی از انواع فرش دستباف فرش نائین است. نائین، شهری در جنوب شرقی استان اصفهان و همسایه استان یزد است. از این رو فرش های دستباف نائین ترکیبی از رنگ و طرح فرش های دستباف یزد و اصفهان است. این فرش ها عمدتا زمینه روشنی دارند. خطوط اسلیمی و نقوش خطایی به وفور در نقشه و طرح فرش دیده می شود. به صورت فارسی باف و دو پوده بافته می شوند.
فرش دستباف کرمان
فرش های کرمان، برگرفته از منطقه کویری رنگبندی می شود. از این رو زمینه روشن به رنگ کرم تا قهوه ای روشن جزو خصوصیت های بارز این فرش هاست. فرش های کرمان عمدتا پشمی هستند. و در ابعاد مختلف بافته می شوند. فارسی بافند و تراکم بالایی دارد.
عموما در گذشته فرش ها به صورت مستطیل بافته می شود. اما این روزها انواع فرش را در مدل های هندسی متفاوت می بینیم. از جمله:
- مستطیل
- مربع
- دایره
- بیضی
- چند ضلعی
- کروی (حجم)
- گلابدان
انواع فرش از لحاظ شیوه بافت
همه فرشها از 3 نوع نخ تشکیل می شوند.
تار (چله)
نخ چله اسکلت فرش است به صورت عمودی بر روی دار بسته شده و گره‌های رنگی بر روی آن متصل می‌شوند.
پود
بعد از بافت هر رج از فرش، از لابلای نخ‌های پود میگذرد. وظیفه آن محکم کرده نخ خاب و ثابت نگه داشت آنهاست.
خاب
نخ خاب به تمام گره‌های رنگی که شکل و طرح اصلی فرش را نمایش می‌دهد، گفته میشود.
چیدمان تار و پود
طریقه قرار گیری و شکل تار پود، در انواع فرش متفاوت است. به طور کلی فرش های دستباف از نظر طرز قرار گرفتن تار و پود، به 3 گروه تقسیم می شوند:
فرش تمام لول
در این فرش، قوس گره در پشت فرش، ۹۰ درجه است. تارها بدون فاصله کنار هم قرار میگیرند. در نتیجه بافت بسیاری محکمی دارد. شیارهای پشت فرش نیز عمیق است.
فرش نیم لول
در این نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه است.
فرش تخت
بافت این نوع فرش به شکل حصیر بافی است. بافت سخت و محکم ندارد. تارها با کمی فاصله نسبت به هم قرار میگیرند.
انواع فرش از لحاظ طرح
طرح لچک ترنج
لچک به معنای گوشه است و در گوشه‌های اغلب فرشهای ایرانی این طرح مثلث گونه را می‌بینیم. ترنج نیز جز جدایی‌ناپذیر این طرح است که معمولاً به شکل دایره و بیضی بوده و در مرکز فرش به صورت یک مدال قرار میگیرند و در واقع از خطوط و نقوش متعددی تشکیل می‌شوند.
فرش‌هایی که دارای این دو طرح (لچک و ترنج) باشند لچک ترنج می‌نامند. البته برخی فرشها نیز تنها دارای یکی از این دو طرح هستند به این صورت که دارای لچک هستند و ترنج ندارند (لچکی) و یا بالعکس دارای ترنج هستند و لچک ندارند (ترنجی).
طرح خشتی (قابی)
یکی دیگر از طرحهای زیبا و پرطرفدار فرش ایرانی طرح خشتی است که در سایر کشورها نیز بسیار موردتوجه بوده و طرفداران زیادی دارد. در این طرح مستطیل‌هایی پر نقش و نگار به شکل خشت‌هایی در کنار یکدیگر قرارگرفته‌اند که گاه با نظم و گاه بدون نظم در کنار یکدیگر خودنمایی میکنند.
طرح خشتی از نظر طرح و رنگ بسیار غنی است و هر خشت طرح و رنگی متفاوت اما متناسب با خشت‌های دیگر دارد
طرح افشان
همان‌گونه که از نام افشان پیداست این طرح شامل گل و بوته‌های پراکنده و افشان در سراسر فرش است و معمولاً بدون ترنج و لچک بافته میشود.
طرح این گل و بوته‌ها به گونه‌ای است که گویی تمام آنها به هم متصل هستند و نمی‌توان برای آنها ابتدا یا انتهایی قائل شد و همین زیبایی آن را دوچندان می‌کند
انواع فرش از لحاظ سبک محلی
خب میرسیم به شناخت انواع فرش های مختلف از نظر سبک محلی و ویژگی های خاص آنها؛ که احتمالاً با نام و ظاهر آنها آشنا می باشید.
فرش های دستباف روستایی
فرش هایی که می توان آنها را به عنوان نماد پیدایش قالی های دست بافت معرفی کرد. فرش هایی بدون طراحی و نقشه از پیش تعیین شده که اصولاً در اندازه های کوچک بافته می شود و به صورت ذرع و نیم، پشتی، کناره و خرک است.
فرش های عشایری
قالی های عشایری شاید در نگاه اول خیلی فرقی با فرش های دستی تفاوت خاصی نداشته باشد، اما شما در این نوع فرش دستباف با طراحی هایی رو به رو می شوید که بر گرفته از دل طبیعت محیط زندگی ایل نشینان می باشد و نوع بافت نیز زمخت و درشت بافت می باشد.
فرش های ماشینی
با گسترش صنعت و افزایش جمعیت، نیاز به تولید فرش در حجم بیشتر باعث شد که کارگاه های قالی بافی در شهرها دایر شود و قالی های با ساختار بهتر بافته شود. فرش های ماشینی به طور کلی ظریف است و رجشمار آن بالاست و دارای نقشه و طرح ویژه ای می باشد.
امروزه حجم وسیعی از بافته ها فرش های ماشینی می باشد و تقریباً فرش های روستایی و عشایری نیز در حال نزدیک شدن به فرش های ماشینی می باشد.
امروزه حجم وسیعی از بافته ها فرش های ماشینی می باشد و تقریباً فرش های روستایی و عشایری نیز در حال نزدیک شدن به فرش های ماشینی می باشد.
انواع فرش دستباف از لحاظ ظرافت
رجشمار فرش دستباف: می توان یکی از مهمترین مشخصه های یک قالی دستباف معرفی کرد که می توان کیفیت ، قیمت , ظرافت یک فرش را تا حدودی از آن تشخیص زد. همه ما با نام تراکم آشنا بوده و مفهوم آن را کاملاً درک می کنیم معمولاً فرش دستباف را برحسب ظرافت، در سه گروه مهم به شرح زیر تقسیم میکنند:
فرش درشت باف: فرشی است که رج شمار آن بین ۱۵ تا ۳۰ رج است. (یعنی در هر 7 سانتی متر بین 15 تا 30 گره بافته می شود)
فرش نیمه ریز و ریزباف: از ۳۰ تا ۴۵ ،فرش نیم ریز و از ۴۵ تا 60 رج به بالا، ریز باف به شمار می‌رود.( در هر 7 سانتی متر عرضی، تعداد گره های از 30 تا 45 باشد.)
فرش ممتاز: از۹۰رج به بالاست. در بین انواع فرش دستباف این نوع قالی ها دارای قیمت بالاتری نسبت به سایر گزینه ها می باشد و امروزه نیز نمونه های جدیدی در نمایشگاه ها ارائه می شود که ادعای هزاررج را دارند.
نقوش فرش ایرانی
اگر بخواهیم دسته‌بندی کاملی از نقش فرشهای ایرانی ارائه دهیم، می‌توانیم به تقسیم‌بندی زیر اشاره کنیم:
طرحهای آثار باستانی و اسلامی
طرحهای شاه عباسی
طرحهای اسلیمی
طرحهای اقتباس شده
طرحهای بندی
طرحهای افشان
طرحهای بته جقه
طرحهای ترکمن
طرحهای درختی
طرحهای گل فرنگ
طرحهای شکار گاهی
طرحهای خشتی
طرحهای ماهی
طرحهای گلدانی
طرحهای هندسی
طرحهای محرمات
طرحهای محرابی
طرحهای تلفیقی
طرحهای عشایری
نمادهای فرش ایرانی
آگاهی به نمادها و سمبل‌های فرش ایرانی می‌تواند درک روشن‌تری را از این هنر برای مخاطبان به ارمغان بیاورد. در ادامه به معرفی برخی از نمادهای پرتکرار در فرش ایرانی می‌پردازیم.
نگاره گل تکه به‌شکل یک هشت ضلعی نزدیک به بیضی که بیانگر شجاعت و سرسختی افرادی است که در کوهستان‌ها زندگی میکنند. این نماد در اصل به‌معنای بز کوهی است.
نگاره الماس، در شرق بیانگر مذهب است و در ترسیم به‌همراه اشعه‌هایی کشیده شده به‌سمت بیرون بافته میشود.
نگاره قچاق نیز به‌معنای قوچ است و آن را به دو شکل تمام اندام و شاخ‌های قوچ میبافند. این سه نگاره غالبا در فرشهای ترکمن ترسیم می‌شوند و نزد بافندگان ترکمنی اهمیت زیادی دارند.
نگاره پرنده از جمله نگاره‌های پرتکرار و پرطرفدار در میان بافندگان و مخاطبان است. پرنده علاوه بر آن که در هنر ایرانی جایگاهی شایان توجه دارد در ادبیات نیز به‌شدت مورد توجه است. ترسیم سیمرغ در فرشهای ایرانی که پیام آور وصل است، به فرشها جلوه و معنای خاصی می‌بخشد. البته نباید از یاد برد که این نگاره با نگاره مرغ و درخت (دو مرغ نشسته بر یک شاخه درخت) کاملا متفاوت است. در این نگاره درخت را زندگی تعبیر میکنند. در این نگاره غالبا مرغ‌ها رو‌به‌روی هم و در پاره‌ای از موارد پشت به هم نشسته‌اند.
نگاره درخت بولوردی، از جمله نقش‌های انحصاری شهر شیراز است که البته طی سال‌های اخیر در مناطق دیگری از ایران نیز مورد توجه و استفاده واقع شده است. دهکده بولوردی در دامنه کوهسار شمال باختری شهر شیراز قرار دارد. این نشانه بیانگر صلابت، ایستادگی، سایه‌گستری و تواضع است.
نماد سواستیکا، یکی از کهن‌ترین نقش‌های ایرانی است که به آن خورشید آریایی نیز گفته میشود، در ایران به‌منزله شادکامی و خوشبختی معنا میشود. این نماد پیش از دوره هخامنشی، بازوان خمیده و منحنی داشته است؛ اما رفته رفته خطوط و اشکال هندسی آن تغییر کردند. برخی از کارشناسان، نماد خورشید آریایی را منشا و سرمشق بسیاری از طرح‌ها و نمادهای دیگر می‌دانند.
