گبه چیست؟

گبه چیست؟

گبه یکی از انواع زیراندازها است. گبه یا قالیچه خرسک، فرشی از جنس قالی است که امروزه در همه جای دنیا طرفداران بیشماری را به خود جلب کرده است.

قالیچه خرسک از جنس همان قالی می باشد با این تفاوت که در اندازه های کوچکتر و با پرزهایی بلندتر تهیه می شود و عمدتا هنر دست عشایر مناطق مختلفی چون بوشهر، شیراز، خراسان و … می باشد و در واقع جزء سرمایه اصلی این مردم محسوب می شود.

لازم به ذکر است استان فارس با قدمتی صد و پنجاه ساله در زمینه گبه بافی را می توان از پیشگامان این هنر در ایران دانست. این منطقه شامل ایل نشینانی چون ایلات قشقایی، خمسه ، ممسنی و بختیاری است و می توان با جرات گفت که گبه های بافت ترکان قشقایی فارس از بهترین ها است به طوری که در خارج از کشور نیز از اعتبار خاصی برخوردار می باشد.

از دیگر مراکز مهم بافت گبه می توان از دو گنبدان، باشت، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان کهگلویه، ده علیا و ده سفلی علیا، برازجان و حوزه های روستایی شول و ده کهنه از استان بوشهر نام برد.

تاریخچه گبه

می توان گفت تاریخچه پیدایش و تولید گبه به زمان انسان های اولیه برمیگردد چرا که آنها در ابتدا از پوست حیوانات مختلف به عنوان زیرانداز استفاده می کردند و به مرور زمان و با کسب تجارب توانستند از پشم حیوانات اهلی نخستین زیراندازهای تار و پودی را تولید کنند که یکی از آنها گبه می باشد.

نوع بافت و مشخصات گبه

تفاوت های بارز گبه با فرش یا قالی را می توان در عواملی چون سایز، بلندی پرزها، وزن، نقوش به کار رفته و … دانست. بلندی پرزها که بعضا به یک سانتیمتر هم میرسد، شمار پود بیشتری که در آنها به کار می رود که البته خود عاملی برای نرم بودن گبه ها نیز محسوب می شود.

گبه دستباف : گبه هایی که توسط بافندگان اصلی یا تعلیم دیده توسط بافندگان خبره، بافته می شود را گبه دستباف می گویند که از ارزش بالایی برخوردار هستند و اصالت آن ها حفظ شده است. این انواع گبه، اغلب از جنس پشم خالص هستند؛ با این حال ممکن است، بافت آن ها به صورت دستی صورت گرفته باشد، اما برای کاهش قیمت این محصولات، به صورت سفارشی با الیاف مصنوعی تولید شوند.

در بافت گبه ها از نخ های ضخیمی استفاده می شود که طول زیادی هم دارند. به همین دلیل ضخامت گبه های دستباف بسیار زیاد است و وزن زیادی هم دارند. اما در گبه های ماشینی این موضوع صادق نیست.

گبه های ماشینی : به فرش هایی گفته می شود که تراکم فرش پایینی دارند و معمولا 320 یا 440 شانه هستند. گبه های ماشینی برخلاف گبه های دستباف دارای وزن زیادی نیستند. حتی ممکن است وزن های خیلی کمی هم داشته باشند. هم چنین دارای ضخامت خیلی کمتری نسبت به گبه های دستباف می باشند. گبه های ماشینی قیمت خیلی ارزان تری نسبت به فرش های ریزبافت مثل فرش 700 شانه دارند.

گبه ماشینی، همچون فرش ماشینی، به واسطه اشخاص تولید نمی شود و تولید آن در کارخانه ها صورت می گیرد. این گبه ها، به دلیل ماشینی بودن، دارای طرح ها و بافت منظم تری هستند و اغلب از الیاف مصنوعی و کمتر از پشم خالص تهیه می شوند و به همین دلیل قیمت ارزان تری دارند و همچون گبه های دست باف ارزشمند نیستند. با این حال، برای استفاده روزانه که فرش دچار اصطکاک و خرابی می شود و به خصوص برای افرادی که کودک دارند و یا حیوان خانگی نگهداری می کنند، گزینه مناسب تری نسبت به گبه دستباف هستند.

انواع طرح و نقشه در گبه

طرح شیر : گبه شیر دارای طرحی است که در اسلام و ایران از جایگاه والایی برخوردار بوده و هم چنین نماد بزرگی، جلال و شوکت بوده و در مذهب، سنبل متانت و شجاعت نیز می باشد. طرح شیر را میتوان یکی از عمده نقش های مشترک بین بافندگان مناطق مختلف دانست.

طرح خشتی یا قابی شکل  : گبه خشتی از دیگر نگاره های کاربردی با قاب های متعدد است که هر یک شکلی متفاوت و یا هماهنگ با سایر اشکال را در خود جای داده است. انواع نقش های هندسی به کار رفته در این طرح خاتم کاری، هندسی، نقوش ستاره ای، پرندگان و درخت گل می باشد. این طرح یکی از کابردی ترین نقش های گبه میباشد که بیشتر هم بین بافندگان فارس و بختیاری رواج داشته است.

طرح حوض گبه :  ترنج که نام دیگر آن در فارسی حوض است، در وسط طرح حوض گبه به کار می رود و دارای انشعاباتی چون گلبرگ و غنچه در اطراف آن می باشد.

طرح ایلاتی :  گبه طرح ایلاتی دارای انواع قشقایی، تفرش بختیاری، هیبت لو، کردی و لری می باشد که کاملا حاصل ذهنیت انتزاعی مردم عشایر و ایلات و همین طور متناسب با فرهنگ قومی آنان بوده است. این نگاره ها که شامل گل، درخت و گیاه هستند در کاردهای مربع، مستطیل، لوزی، دایره و بیضی شکل قرار می گیرند.

طرح درخت :  گبه طرح درختی نیز از جمله نگاره های متداول در میان عشایر بوده است. در تاریخچه کهن ایران همواره درخت جایگاه مهمی داشته و در این بین بید مجنون نشانه ملال و اندوه و درخت سرو مظهر نشاط و مسرت می باشد.

گبه هندسی انواع نقشه ختایی، خاتم شیراز، جوشقانی، محرمان، ستاره و قابی را شامل می شود.

طرح راه راه :  همانطور که از نام این طرح پیداست متشکل است از راه هایی که اغلب بصورت عمودی و اریب هستند.

طرح خانه در هم :  این طرح مفهومی عرفانی در دل خود دارد و در واقع بین خانه هایی در هم، تصویری از مراحل زندگی از آغاز پیدایش تا پایان آن که رسیدن به گوهر ذات و وجود است را نشان میدهد.

طرح کف ساده :  میتوان گفت این گبه ها ی ساده به نوعی خانه های محقر روستاییان و زمین بی محصول آن ها را به تصویر میکشد.

گبه طرح چهار فصل، گبه گل، اردک و ابرش از دیگر نقشه های موجود است که هر کدام زیبایی و نمادشناسی مخصوص به خود را دارند. البته طرح های دیگری نیز وجود دارند که نام های مختلفی داشته و به تبع آن مظهر موارد متفاوتی نیز هستند که ما در این جا به چند مورد از رایج ترین آن ها اشاره کردیم.

تفاوت گلیم و گبه

در ادامه مواردی که به عنوان تفاوت های کلی در خصوص ویژگی های مختلف گبه و گلیم شناخته می شود را در اختیار شما قرار می دهیم:

تفاوت اندازه :  گلیم معمولا در ابعاد بزرگتری از گبه بافته می شود، اما معمولا اندازه های این دو محصول زیر 6 متر است.

جنس :  جنس گلیم و گبه تشابه بسیار زیادی به هم دارند و هر دو از پشم و کرک بافته می شوند، ولی این نحوه بافت است که تفاوت نهایی را مشخص می کند.

رنگ :  رنگ های استفاده شده در گلیم معمولا تنوع بیشتری نسبت به گبه است. ولی در این میان نباید فراموش کرد که گبه ها و گلیم های ماشینی امروز که از رنگ ها مصنوعی در آن ها استفاده می شود دارای تنوع بیشتری نسبت به نمونه های دستباف و سنتی هستند.

نوع نقش و نگار :  نقش و نگار روی گلیم به دو صورت ذهنی و از روی نقشه انتخاب و تهیه می شود، اما در بافت گبه همه طرح ها به صورت ذهنی بافته می شوند.

نوع بافت گلیم های تولید شده به این صورت است که شما روی آن پرز نمی بینید، اما گبه به صورت پرز دار بافته می شود.

مزایای گبه

دوام در عین زیبایی : گبه ها جزء انواع بسیار مقاوم فرش ها هستند که انواع مرغوب آن تا چندین سال زیبایی و جذابیت اولیه خود را حفظ میکنند.

دکوراسیون متفاوت : گبه ها بهترین انتخاب برای افزودن تنوع به دکوراسیون منزل و خاص تر و جذاب تر شدن دکوراسیون هستند. گبه های با طرح های مدرن برای سبک های مدرن و گبه ها با طرح های سنتی مثل گل بوته و … با سبک کلاسیک تطابق بیشتری دارند. از گبه ها با طرح های سنتی برای ایجاد یک دکوراسیون تلفیقی و شیک در کنار وسایل مدرن هم می توان استفاده کرد.

گرما و صمیمیت : رفتن به گذشته ها و خاطرات قدیمی و سفر به صلح و صفا و سادگی زندگی عشایر با کمک گبه ها ممکن می شود. گبه ها با نقش های خاص و جذابشان علاوه بر گرم تر نمودن منزل در القای حس صمیمیت و سادگی نقش به سزایی دارند.

راحتی : گبه به دلیل داشتن پرزهای بلند و تراکم بالاتر بسیار نرم و راحت است.

اصالت، زیبایی و دوام : اصالت، زیبایی و دوام از ویژگی های فوق العاده گبه است، مواردی چون کوچک بودن (گبه ها معمولاً در ابعاد بین ۲ تا ۶ متر تولید می شوند) و هم چنین گران بودن گبه های مرغوب جزو معایب آن ها محسوب می شود.

طرز نگه داری گبه

گبه هم نوعی فرش است و در رابطه با نگهداری و یا خرید آن  باید به صورتی رفتار شود که با سایر فرش ها رفتار می شود.

1 . انواع فرش ها را باید به صورت لوله ای جمع کرد. بدترین نوع  جمع کردن یک فرش، تا کردنش است؛ هرچند با این روش جای کمتری را اشغال کند. با روش لوله کردن احتمال شکستن فرش خیلی کم می شود.

2 . اگر گرد و غبار و خاک مدت زیادی زیر و داخل ریشه های فرش بماند و تمیز نشود، فرش را سفت می کند و باعث شکسته شدن آن می شود.

3 . با وجود جارو برقی در زندگی های امروزی، دیگر خیلی کم مشکل بید خوردگی برای انواع فرش به وجود می آید اما اگر قرار است برای مدتی گلیم، گبه، زیلو و … را در کمد یا گوشه خانه نگه دارید، برای جلوگیری از بید خوردگی، حتما لا به لای آن نفتالین یا تنباکو بگذارید.

گلیم های بزرگ و گبه ها را اگر با شامپو فرش بشویید، هم سالم می مانند و هم خوب تمیز می شوند اما گلیم های ظریف و هنری و کوچک را بهتر است با شامپو آن هم با دست بشویید و اگر می خواهید آن را در ماشین لباسشویی بیندازید، یادتان باشد که همراه لباس های دکمه دار و زیپ دار، داخل ماشین نیندازیدشان و در ضمن، از پودرهای رختشویی هم استفاده نکنید بلکه به جایش از مایع شوینده مخصوص لباس های رنگی استفاده کنید؛ ضمنا حرارت آب هم بالا نباشد یعنی زیر 30 درجه باشد.

اگر الیاف گلیم دارای رنگ طبیعی باشد، در مقابل تابش مستقیم آفتاب چندان آسیبی نمی بیند اما الیافی که با رنگ شیمیایی رنگ شده به خصوص اگر نامرغوب هم باشد خیلی سریع در مقابل تابش مستقیم آفتاب رنگ پریده می شود.

راهنمای خرید گبه

نکته ای که وجود دارد این است که اگر الیاف یک گلیم رنگ طبیعی داشته باشد، در مقابل تابش مستقیم آفتاب زیاد آسیب نمی بیند اما اگر الیاف با رنگ شیمیایی رنگ شده باشد مخصوصا اگر نامرغوب هم باشد خیلی سریع در مقابل تابش مستقیم آفتاب رنگ پریده می شود و از بین میرود.

برای اینکه بتوانیم رنگ طبیعی الیاف را از رنگ مصنوعی و شیمیایی یک فرش تشخیص دهیم، ابتدا باید به این نکته توجه داشته باشیم که رنگ شیمیایی بسیار پر رنگ و جیغ است ولی رنگ طبیعی نوعی پختگی دارد و این باعث میشود که کمتر به چشم آید؛ دوم اینکه به یاد داشته باشید که موقع خرید حتما همراه خودتان یک تکه پارچه سفید مرطوب یا یک تکه ابر خیس داشته باشید و قبل از خرید گبه و همچنین پرداخت پول، آن را روی فرش مورد نظرتان بکشید؛ اگر رنگی شد یعنی رنگ مصنوعی است.

در تهیه این مقاله از سایت طوطی کالا کمک گرفته ایم.